Historia

Chemnitz jest trzecim co do wielkości miastem w Saksonii i już od kilku lat ponownie wykazuje wzrost liczby mieszkańców. Miasto położone u stóp Rudaw w ubiegłym stuleciu rozrosło się z doliny rzeki Chemnitz na wzgórza po wschodniej i zachodniej stronie. Rzeka Chemnitz, od której swą nazwę, oznaczającą kamienisty potok, wzięło miasto, powstaje w pobliżu południowej granicy miasta przez zbieg dwóch rzek źródłowych – Würschnitz i Zwönitz.

Pierwsza wzmianka o Chemnitz jako „locus Kameniz” pochodzi z 1143 roku, kiedy to król Konrad III przyznał przywilej targowy wolnemu cesarskiemu klasztorowi benedyktyńskiemu, utworzonemu około 1136 roku. Przywilej ten pozwala wnioskować o królewskiej woli utworzenia miasta, nie stanowi jednak dokumentu założycielskiego średniowiecznego miasta. Zbudowane według planu, podlegające bezpośrednio królowi miasto powstało prawdopodobnie po roku 1180, a sto lat później posiadało ustrój gminy. Miasto przeszło jednakże spod władzy Cesarstwa w posiadanie margrabiów Miśni.

W XIV wieku nadali oni miastu przywileje, które zapewniły wzmocnienie pozycji gospodarczej. Wybitne znaczenie miał przywilej bielenia tkanin z 1357 roku, pozwalający czterem obywatelom na utworzenie blechu nad rzeką Chemnitz. Ponadto margrabia zabronił wywozu przędzy, lnu, przędzy nitkowanej oraz niebielonego płótna. Miasto Chemnitz zajęło tym samym centralną pozycję w produkcji i handlu tekstyliami. Wyrazem siły ekonomicznej miasta było nabycie posiadłości ziemskiej od klasztoru w 1402 roku oraz wykupienie wysokiego i niższego sądownictwa oraz cła od dziedziców w 1423 roku.

Od 1470 roku na około osiemdziesiąt lat Chemnitz stało się siedzibą huty Saigerhütte oraz młotowni miedzi. W bezpośrednim połączeniu z rudawskim górnictwem, Nickel Thiele i Ulrich Schütz st. oraz jego syn stworzyli imperium ukształtowane przez wczesnokapitalistyczne formy produkcji. Bez huty i młotowni być może nie powstałyby niektóre fragmenty głównego dzieła Georgiusa Agricolasa „De re metallica”. Ten słynny nowożytny humanista działał w mieście od 1531 roku jako lekarz i burmistrz.


W XVII i XVIII wieku więcej niż jedna trzecia mieszkańców Chemnitz pracowała w przemyśle tekstylnym, a szczególne znaczenie zyskała drukarnia perkalu. W 1770 blicharz i farbiarz Georg Schlüssel przekształcił zamknięte części drukarni perkalu w zakład będący prekursorem produkcji fabrycznej. Następnie, w 1771 roku powstała drukarnia perkalu Pflugbeil und Co., połączona z zakładem pośredniczącym w handlu wyrobami tkackimi która później zatrudniała około 1200 osób, a w 1799 roku podjęto w niej pierwsze próby wykorzystania maszyn. W tym rozwoju duży udział mieli przede wszystkim także macedońscy (=greccy) handlarze bawełną.

W latach 80. i 90. XVIII wieku tacy mistrzowie rzemiosła, jak Christian Wilhelm Forckel, Matthias Frey, Carl Gottlieb Irmscher i Johann Gottlieb Pfaff, swoimi wynalazkami oraz budową przędzarek i gręplarek obwieścili zapowiedź Rewolucji Przemysłowej w Saksonii. Ta rozpoczęła się wraz z pierwszymi przędzalniami bawełny wprowadzonymi przez braci Bernhard w Harthau oraz firmę Wöhler & Lange w 1800 roku. Tym samym miasto Chemnitz stało się jednym z najbardziej znaczących centrów przemysłowych i już w 1817 roku uważane było za największe miasto fabryczne i drugie co do wielkości miasto handlowe w Królestwie Saksonii.

Od lat 30. i 40. XIX wieku wizerunek miasta oraz rozwój gospodarczy kształtowały wraz ze swoimi przedsiębiorstwami takie osobistości, jak Karl Gottlieb Haubold, Richard Hartmann – saksoński król lokomotyw, a także Louis Schönherr oraz Johann Zimmermann. Po przyłączeniu do sieci kolejowej w 1852 roku miasto Chemnitz wciąż się rozwijało, by stać się „saksońskim Manchesterem”, co w 1859 Berthold Sigismund opisał w następujący sposób: „... zarówno w Chemnitz jak i w okolicy dominują budynki fabryczne, z których jedynie kilka najmłodszych przejawia dążenie, by oprócz przydatności uwzględnić również estetykę.”


Porównanie z angielską metropolią przemysłową nasuwa się ze względu na liczne kominy fabryk i odlewni, połączone z tym zadymienie i zanieczyszczenie, a także nędzne warunki socjalne. Określenie „saksoński Manchester” odzwierciedla jednak także dumę z osiągnięć rodzimego przemysłu, w szczególności w sektorze budowy maszyn, który z coraz większym zaangażowaniem dążył do przełamania hegemonii angielskiego konkurenta. Właśnie w latach 60. XIX wieku Richard Hartmann oraz twórca niemieckiego przemysłu budowy obrabiarek Johann Zimmermann dokonali przełomu na arenie międzynarodowej – na wystawach światowych uzyskali wiele odznaczeń za swoje maszyny, które już pod żadnym względem nie ustępowały tym angielskim.

Równolegle z rozkwitem gospodarczym odbywał się rozwój miasta.
Również miejskie warunki komunikacyjne poprawiły się po roku 1880 dzięki wprowadzeniu tramwaju konnego, zastąpionego w 1893 roku przez tramwaje napędzane elektrycznie. Nowe zakłady produkcyjne z nowoczesnymi maszynami napędowymi oraz roboczymi zajmowały duże powierzchnie i kształtowały obraz miasta. Chemnitz stało się krajowym centrum produkcji tekstylnej i budowy maszyn, a produkowane tu wyroby należały do najbardziej pożądanych na świecie. Powstawały nowoczesne jak na tamte czasy budynki fabryczne, jak np. fabryka maszyn Haubolda w 1917 roku oraz zakład Astra pod koniec lat 20. Od roku 1936 swoją siedzibę w Chemnitz miała spółka Auto Union.

Liczba mieszkańców miasta znacznie wzrosła. W 1883 Chemnitz stało się dużym miastem, a tylko 30 lat później mieszkało tu już ponad 320 000 ludzi. W 1930 roku odnotowano najwyższą liczbę mieszkańców w historii miasta – 360 000. Od 1844 do 1929 obszar miasta znacznie się powiększył przez włączenie do gminy 16 przedmieść. Dzielnice Anger (obszar za dzisiejszym hotelem „Mercure”) oraz Graben (Theaterstraße i Bahnhofstraße do poczty) zostały zabudowane, Kaßberg i ulicę Stollberger Straße przeznaczono na eleganckie budownictwo mieszkaniowe, Sonnenberg, Brühl, Südvorstadt i Schlosschemnitz rozwinęły się jako dzielnice robotnicze.

Również centrum miasta doświadczyło zmian w kierunku wielkiego miasta:
na rynku i placu Johannisplatz, przy ulicach Post-, Theater- i Königstraße powstały sklepy, biura, banki i towarzystwa ubezpieczeniowe. W latach od 1883 do 1915 zarząd miejski wybudował rzeźnię, halę targową, elektrownię, Muzeum Miejskie, komendę straży pożarnej, lombard miejski, Nowy Teatr Miejski, Nowy Ratusz, gazownię, szpital Küchwald, liczne szkoły oraz kolarski tor wyścigowy. W połowie lat 30. XX wieku miasto Chemnitz zostało przyłączone do sieci autostrad.


Podczas II Wojny Światowej w zakładach Chemnitz trwała wzmożona produkcja dla przemysłu zbrojeniowego. Od 1940 roku rozbrzmiewały ostrzeżenia przed nalotami, a w lutym 1945 roku miały miejsce najcięższe bombardowania. Pod koniec wojny w mieście zginęło prawie 4000 osób, a centrum oraz sąsiadujące dzielnice mieszkalne zostały zniszczone na powierzchni ponad sześciu kilometrów kwadratowych. W połowie lat 50. zrezygnowano z odbudowy na rzecz stworzenia nowego, rozległego śródmieścia. Centrum zyskało wówczas całkiem inny wygląd. Zaniechano zachowania dawnej substancji budowlanej w dzielnicach z okresu grynderskiego, a od połowy lat 60. na obrzeżach miasta powstawały duże dzielnice mieszkaniowe. Karl-Marx-Stadt – taką nazwę nosiło Chemnitz w latach od 1953 do 1990 – było w dalszym ciągu centralnym ośrodkiem przemysłu budowy maszyn i pod koniec lat 80. liczyło 315 000 mieszkańców.


Poważna przemiana polityczna i ekonomiczna, która rozpoczęła się jesienią 1989 roku, przyczyniła się do rozbudowy samorządu terytorialnego i sprawnie funkcjonujących zakładów przemysłowych. Dziś gospodarczy obraz miasta determinują innowacyjne przedsiębiorstwa średniej wielkości oraz start-upy na nowych terenach przemysłowych. Nowe budownictwo mieszkaniowe i biznesowe, a także renowacja tradycyjnych dzielnic mieszkalnych, takich jak Kaßberg i Sonnenberg, oraz zabytkowych budowli, a przede wszystkim przebudowa śródmieścia zmieniają obraz miasta.